Van een ijskap was lang geen sprake. Maar door het afscheiden van Australië en Zuid-Amerika komt het water dat rond Antarctica stroomt niet meer in de buurt van de evenaar en blijft koud. Op Antarctica ontstaat er een ijskap, die veel zonlicht weerkaatst, waardoor het nog kouder wordt. Antarctica is geboren!
Roald Amundsen: de eerste man op de Zuidpool
Samen met vier anderen kwam hij er aan op 14 december 1911. Alsof deze prestatie nog niet genoeg was, was hij ook de eerste om de Noordwestelijke Doorvaart te bevaren en de eerste die over de Noordelijke IJszee vloog.
Antarctica is een internationaal beschermd natuurgebied. Een bezoek aan Antarctica is alleen mogelijk met een vergunning. Dat geldt voor zowel wetenschappelijk onderzoek als een toeristisch bezoek. Toeristen mogen alleen bepaalde delen van het Antarctisch gebied bezoeken.
Landschap en ijskap
Het landschap van de Zuidpool dat niet bedekt is met ijs, is vooral vulkanisch van aard. Miljoenen jaren lang heeft hier vulkanische activiteit plaatsgevonden, waardoor er een bijzonder ruig landschap is ontstaan. Ook onder de ijskap zijn talloze vulkanen gevonden.
Wetenschappers hebben ontdekt dat er 90 miljoen jaar geleden een regenwoud was op Antarctica. Op dit moment is het continent aan de Zuidpool bedekt met een ijskap, maar dat is dus niet altijd zo geweest, integendeel. Antarctica was 90 miljoen jaar geleden zelfs volledig ijsvrij.
Antarctica en de Zuidpool zijn niet hetzelfde. Een veelvoorkomende misvatting is dat de Zuidpool hetzelfde is als Antarctica. Dit is niet waar alhoewel het eigenlijk hetzelfde gebied is. Antarctica is namelijk het grote continent in het zuidelijkste deel van de aarde, de Zuidpool is een specifiek punt in Antarctica.
Antarctica is niet altijd bedekt geweest met ijs – het continent lag bijna 100 miljoen jaar lang over de zuidpool zonder te bevriezen. Toen, ongeveer 34 miljoen jaar geleden, vond er een dramatische klimaatverschuiving plaats op de grens tussen het Eoceen en het Oligoceen.
We vliegen niet over de Zuidpool omdat er geen zinvolle passagiersroutes zijn die die route zouden nemen.
Waar we de Noordpool kunnen zien als een bevroren oceaan, is de Zuidpool juist een eiland omringd door water. Het ijsoppervlakte bestaat dus, voor het grootste deel, uit landijs. Juist vanwege dit verschil in opbouw vinden we geen ijsberen op de Zuidpool: naar de Zuidpool bestaat geen natuurlijke brug.
Het Antarctische Continent is niet in het bezit van een land en wordt dus ook niet als zodanig beheerd. Er is echter wel een internationaal verdrag, het 'Antarctic Treaty', dat in regelgeving voorziet. Hierdoor hebben landen die dit verdrag hebben ondertekend de mogelijkheid om onderzoek te doen in Antarctica.
Het verdrag stelt dat Antarctica alleen voor vreedzame doeleinden gebruikt mag worden en vrij moet zijn van menselijke activiteiten die schadelijk kunnen zijn voor het milieu. Wetenschappers leren nog steeds over het unieke ecosysteem van het continent, en onze activiteiten en machines kunnen de delicate balans die daar bestaat verstoren .
Er zijn nauwelijks vluchten die over Antarctica vliegen omdat er simpelweg niet veel routes tussen steden zijn die via die route lopen. Bijvoorbeeld, Finnair vlucht 74 vliegt nu over de Noordpool onderweg naar Finland vanuit Japan.
Het is er gemiddeld -50°C. Er leven geen mensen op Antarctica. Er verblijven alleen wetenschappers in speciale onderzoekstations.
Behalve wetenschappers die tijdelijk op de zuidpool verblijven om onderzoek te doen, kom je er geen mensen tegen. Toch zijn er wel een aantal planten- en diersoorten die zich aan de koude omgeving hebben aangepast.
De eerste mensen die de Zuidpool bereikten waren Roald Amundsen en zijn team van Noorse ontdekkingsreizigers op 14 december 1911. Na een reis van twee maanden naar het zuiden vanaf de Antarctische kustlijn, zette Amundsens team een tent op de pool op en noemde hun kamp Polheim, waarbij de Noorse vlag en de vlag van hun schip, de Fram, werden gehesen.
Deze westenwinden zijn de laatste decennia aangewakkerd door de sterke afkoeling in de hogere atmosfeer boven Antarctica vanwege zowel het ozongat als het broeikaseffect. Ondanks de geringe opwarming van de atmosfeer is de enorme ijskap van Antarctica toch aan het smelten.
Beren hebben zich over de wereld verspreid via landbruggen en korte oversteken van de oceaan. Antarctica is echter al ongeveer 45 miljoen jaar van andere continenten gescheiden door de uitgestrekte Zuidelijke Oceaan – al voordat beren ontstonden. Hoewel ijsberen uitstekende zwemmers zijn, zouden ze moeite hebben om naar Antarctica te migreren .
IJsberen versus pinguïns
Hoewel pinguïns vooral bekend zijn van Antarctica, zijn zij in tegenstelling tot ijsberen niet persé aan ijs of koude gebieden gebonden. Er zijn ook pinguïnsoorten die in veel noordelijkere gebieden voorkomen met zelfs tropische en subtropische temperaturen.
Op dit moment zijn er nog ongeveer 26.000 ijsberen in het wild. Dit aantal kan in de komende jaren snel achteruitgaan als we niets doen. Dit is vooral het gevolg van klimaatverandering. Doordat het warmer wordt op aarde is er in het leefgebied van de ijsbeer steeds minder ijs.
Het is verboden om (anders dan voor onderzoek) dieren en planten naar Antarctica te brengen, om dieren te doden of te storen, om afval achter te laten of om historische plaatsen te beschadigen. Maar in beginsel is Antarctica toegankelijk voor veel activiteiten, waaronder toerisme.
Het korte antwoord is nee, het is niet illegaal om over Antarctica te vliegen. Maar er zijn praktische overwegingen die het voor reguliere luchtvaartmaatschappijen lastig maken om over land te navigeren. In veel delen van Antarctica is er beperkte of geen infrastructuur, geen landingsbanen en uiteraard geen tankstations voor vliegtuigen .
Antarctica is een heel bijzonder en kwetsbaar gebied. We noemen het ook wel de Zuidpool. Het is belangrijk dat we met zorg met dit gebied omgaan. Iedereen die vanuit Nederland activiteiten wil ondernemen in het Antarctisch gebied, heeft daarom een vergunning nodig.
Er zijn minstens vijf grote ijstijden geweest in de geschiedenis van de aarde (het Huronisch, Cryogeen, Andes-Sahara, laat Paleozoïcum en de laatste Quartaire ijstijd). Buiten deze tijdperken werd eerder gedacht dat de aarde ijsvrij was, zelfs op hoge breedtegraden ; zulke periodes staan bekend als broeikasperiodes.
Warme subglaciale grotten onder Antarctica
De bodemmonsters die het onderzoeksteam in de grotten verzamelde, bevatten DNA van algen, mossen en dieren .
De laagste temperatuur ooit is -89,2°C en werd gemeten op het Vostok Station op Antarctica.