De Zwarte Dood is de epidemie die van 1347 tot 1352 in Europa woedde en vele slachtoffers maakte, soms tientallen procenten van de bevolking. De epidemie werd veroorzaakt door de pestbacterie en kostte wereldwijd tussen de 75 en 200 miljoen mensen het leven.
Er wordt algemeen aangenomen dat de Zwarte Dood het gevolg was van de pest, veroorzaakt door infectie met de bacterie Yersinia pestis . Moderne genetische analyses geven aan dat de stam van Y. pestis die tijdens de Zwarte Dood werd geïntroduceerd, voorouderlijk is aan alle bestaande circulerende Y. pestis-stammen waarvan bekend is dat ze ziekten bij mensen veroorzaken.
In de veertiende eeuw werd de wereld getroffen door een ernstige pandemie: de pest, een hele besmettelijke ziekte. Deze werd veroorzaakt door een bacterie. In die tijd was er nog geen medicijn, waardoor er 200 miljoen doden vielen.
De Zwarte Dood was een builenpestpandemie die in Europa voorkwam van 1346 tot 1353. Het was een van de dodelijkste pandemieën in de menselijke geschiedenis; wel 50 miljoen mensen kwamen om, misschien wel 50% van de Europese bevolking in de 14e eeuw.
De pest is meerdere malen ontstaan in de loop van de geschiedenis en dit kan opnieuw gebeuren, zo waarschuwen wetenschappers. Het Romeinse rijk keeg in de zesde eeuw na Christus te maken met een vorm van de builenpest die genetisch gezien niet kan worden beschouwd als een voorloper van de moderne pest.
Builenpest komt nog steeds af en toe voor in kleine opflakkeringen van enkele tientallen gevallen , maar we hebben nu antibiotica om het te behandelen. Bovendien maakt betere hygiëne het erg moeilijk voor een ziekte die verspreid wordt door vlooienbeten om opnieuw een wereldwijde pandemie te worden.
4,5 Infectie met de pestbacterie kan zich manifesteren als builenpest of als longpest. Bij de builenpest ontstaat op de plaats van de vlooienbeet een pustel met daaromheen een donkere flegmone – vandaar vroeger de naam 'de zwarte dood' (figuur 3).
Pest is een besmettelijke infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie. De bacterie wordt overgedragen door vlooien. Bij de pest kunnen zeer pijnlijke builen op de huid ontstaan. De ziekte heeft in het verleden tot massale sterfte onder de Europese bevolking geleid.
Fundamenteel leidde het ertoe dat artsen meer aandacht besteedden aan wat ze direct konden leren van lichamen en de omgevingsfactoren die bijdragen aan ziektes, naast wat ze ook leerden uit boeken . Maar eerst moesten ze deze ziekte overleven – medische professionals waren een bijzonder kwetsbare bevolkingsgroep.
De moderne wetenschap heeft ons meer geleerd over de Zwarte Dood. Tegenwoordig kunnen we, in tegenstelling tot de 14e eeuw, snel nieuwe virussen detecteren, hun genoom in kaart brengen en nauwkeurige diagnostische tests voor ziektes ontwikkelen .
De dood lag overal op de loer. Kindersterfte, dijkdoorbraken, hongersnoden, stadsbranden, dodelijke ziekten, plunderende landsheren of grootschaliger oorlogsgeweld beheersten het dagelijks leven.
Aangespoord door de Zwarte Dood creëerden overheidsfunctionarissen een systeem van sanitaire controle om besmettelijke ziekten te bestrijden. Hiervoor werden observatiestations, isolatieziekenhuizen en ontsmettingsprocedures gebruikt .
Tuberculose is een van de grootste gezondheidscrises ter wereld. In 2020 was het met 1,5 miljoen slachtoffers wereldwijd, na COVID-19, de meest dodelijke besmettelijke ziekte.
Tegen het einde van de 15e eeuw waren de reële lonen drie keer zo hoog als aan het begin van de 14e eeuw, voordat de pest toesloeg. Diëten verbeterden omdat werkgevers gedwongen werden de lonen te verhogen en extra voedsel en kleding aan te bieden om werknemers aan te trekken.
Hoewel de builenpest door zwarte ratten en hun geïnfecteerde vlooien naar nieuwe gebieden kan worden overgebracht, werd het ook van mens op mens overgedragen als een respiratoire vorm en van mensen op andere mensen die besmet weefsel aanraakten . Zonder moderne antibioticabehandeling doodt de pest 72 tot 100 procent van degenen die het oplopen.
De edelen op het platteland verloren een deel van hun macht.Handelsactiviteiten in Europa leden eronder, omdat veel mensen stierven.Kooplieden, boeren en ambachtslieden werden welvarender.
Er waren veel religieuze verklaringen voor de pest, maar de belangrijkste medische verklaring was de verspreiding van slechte lucht, of miasma . Veel preventieve maatregelen hadden betrekking op het elimineren van het miasma. De drie belangrijkste diagnostische methoden die door artsen werden gebruikt, waren astrologie, uroscopie en het nemen van de pols.
Tegelijkertijd bracht de pest ook voordelen met zich mee: moderne arbeidersbewegingen, verbeteringen in de geneeskunde en een nieuwe benadering van het leven . Sterker nog, veel van de Italiaanse Renaissance, zelfs Shakespeares drama tot op zekere hoogte, is een naschok van de Zwarte Dood.
Ten goede of ten kwade, de jaren van de pest gaven ons kruisbogen, nieuwe medische ideeën, wapens, klokken, brillen en een nieuw verlangen naar algemene kennis .
Builenpest kent een hoge mortaliteit; zonder behandeling overleeft minder dan 40% van de geïnfecteerde personen. De meeste sterfte vindt tussen de derde en vijfde dag na de eerste symptomen plaats. De builenpest is met antibiotica effectief te behandelen indien de behandeling tijdig gestart wordt.
Het bekendste pesttype is de builenpest, waaraan de Zwarte Dood zijn naam ontleent. Iemand met builenpest krijgt eerst koorts en hoofdpijn, waarna in met name de liesstreek en oksels pijnlijke zwarte builen ontstaan vanwege geïnfecteerde lymfeklieren.
Mutatie van de pest overleefde generaties lang
Dit kwam vooral doordat deze mensen sterke genen van hun ouders hadden geërfd. Personen die de pest overleefden gaven de gunstige mutaties in hun DNA door aan hun kinderen, waardoor de mutatie bleef overleven. Zelfs vandaag de dag komt de mutatie nog veelvuldig voor.
Er wordt algemeen aangenomen dat de Zwarte Dood het gevolg was van de pest, veroorzaakt door infectie met de bacterie Yersinia pestis . Moderne genetische analyses geven aan dat de stam van Y. pestis die tijdens de Zwarte Dood werd geïntroduceerd, voorouderlijk is aan alle bestaande circulerende Y. pestis-stammen waarvan bekend is dat ze ziekten bij mensen veroorzaken.
Maar de ziekte bestaat vandaag ook nog. De uitbraken zijn echter veel beperkter en vooral: dankzij antibiotica is de ziekte te genezen. Er bestaan verschillende soorten van pest, die allemaal door hetzelfde type bacterie worden veroorzaakt, de Yersinia pestis. De bacterie wordt overgedragen door besmette vlooien.
Over het algemeen wordt aangenomen dat vogels niet vatbaar zijn voor de pest , maar sommige onderzoekers hebben geopperd dat roofvogels geïnfecteerde knaagdieren tussen locaties kunnen verplaatsen en zo kunnen bijdragen aan de verspreiding van de ziekte.